Калектыў навукоўцаў, якія займаліся навуковымі праблемамі прыкладной нябеснай механікі, пачаў фармавацца вакол Д.Я. Охоцимского ў канцы 40-х гадоў. Тады на механіка-матэматычным факультэце МДУ ўтварылася актыўная група энтузіястаў палётаў у космас. Гэта былі студэнты і аспіранты, якія наведвалі семінар прафесара А.А. Космодемьянская па механіцы целаў з зменнай масай. Сярод іх быў і малады Д.Я. Охоцимский. Некалькі раней ім, яшчэ студэнтам (дыпломнай працай ДЭ кіраваў акадэмік С.А. Христианович), была ўпершыню вырашана нестандартная для таго часу задача пра аптымальны рэжым руху ракеты [1]. Пасля ДЭ знайшоў метад рашэння агульнага класа выраджаных задач варыяцыйнага вылічэння [2].
У канцы 40-х - пачатку 50-х гадоў у МІ АН СССР у аддзеле механікі, узначаленым М.В. Келдышем, ДЭ сфармаваў невялікую групу, у асноўным, з выпускнікоў мехмата МДУ, якая займалася тэарэтычнымі даследаваннямі ў галіне праектавання ракет і аптымізацыі іх траекторый. У прыватнасці, ДЭ і С.С. Камынін па заданні С.П. Каралёва выканалі аналіз [3] балістычных характарыстык «пакета» ракет, прапанаванага М.К. Тихонравовым. У працэсе аналізу нарадзілася і была абгрунтавана разлікамі ідэя іншы схемы з бакавымі ракетамі меншых памераў і запасу паліва. С.П. Каралёў і яго супрацоўнікі палічылі менавіта гэтую схему найбольш прывабнай і паклалі ў аснову канструкцыі ракеты Р-7.
У тыя ж гады ДЭ былі выкананы даследаванні па дынаміцы і аптымізацыі палёту складовых крылатых ракет [4], створаны ўстойлівы колькасны метад разліку на ЭВМ кропкавага выбуху з улікам супрацьціску [5, 6] і эфектыўны метад уліку рухомасці вадкасці ў баках ракеты ва ўмовах палёту пры наяўнасці свабоднай паверхні [7].
Адно з галоўных тэарэтычных дасягненняў ДЭ тых гадоў складаецца ў развіцці метаду множнікаў Лагранжа для вырашэння выраджаных задач варыяцыйнага вылічэння. З дапамогай гэтага метаду ДЭ і яго супрацоўнікі ў 40-х - пачатку 50-х гадоў вырашылі шэраг важных задач аптымізацыі палёту і канструкцыі ракет [2, 3, 4], якія пасля сталі вырашаць з дапамогай прынцыпу максімуму Понтрягина.
У 1953 г. акадэмікам М.В. Келдышем было створана Аддзяленне прыкладной матэматыкі Міан, ператворанае пасля ў Інстытут прыкладной матэматыкі АН СССР. ДЭ стаў загадчыкам аддзела ў гэтым інстытуце і кіраваў ім больш за 52 гадоў. У сярэдзіне 80-х гадоў колькасць супрацоўнікаў аддзела даходзіла да 150.
У сярэдзіне 50-х гадоў асноўны змест работы аддзела, у якой ДЭ выступаў і як кіраўнік, і як непасрэдны творчы ўдзельнік, складалі новыя задачы, звязаныя з палётам штучных спадарожнікаў Зямлі і палётамі да Месяца і планет. Ён прапанаваў пасіўны (без расходу рабочага цела і энергіі) спосаб стабілізацыі спадарожніка ў арбітальнай сістэме каардынатаў на кругавой арбіце з дапамогай гравітацыйнага моманту [8]. Былі выкананы разлік часу існавання нізкалётных штучнага спадарожніка Зямлі з улікам дзеяння на яго супраціву атмасферы [9], даследаванне траекторый аблёту Месяца [10, 11], аналіз магчымасцяў палётаў да Марса і Венеры з прамежкавым высновай на арбіту спадарожніка Зямлі [12]. Па траекторыі, прапанаванай у [10] рухалася савецкая аўтаматычная станцыя Месяц-3, запушчаная 1959/10/04 і ўпершыню ажыццявілі фатаграфаванне таго боку Месяца. У рамках аддзела быў створаны і дагэтуль функцыянуе балістычны цэнтр па кіраванні палётам спадарожнікаў і касмічных апаратаў. Найбольш яркія і ўдалыя працы цэнтра звязаныя з забеспячэннем палётаў да Месяца і планет (Венеры і Марса). Цэнтр пастаянна развіваўся і мадэрнізаваўся і да цяперашняга часу ўяўляе сабой высокааўтаматызаванае сістэму. Зараз Балістычны цэнтр ІПМ з'яўляецца неад'емнай складовай часткай Расійскага комплексу кіравання палётам касмічных апаратаў розных тыпаў
У 60-я гады ДЭ займаўся даследаваннем палётаў касмічных апаратаў з малой цягай. Ён знайшоў лімітавае рашэнне раўнанняў руху матэрыяльнага пункта ў ньютонианском полі прыцягнення пры дадатковым дзеянні пастаяннага датычнага паскарэння [13]. Гэта рашэнне апісвае траекторыю, якая сыходзіць з асаблівай кропкі ў яго прыцягваў цэнтры ў бясконцасць і званую універсальнай спіраллю Охоцимского. Ідэя пабудовы гранічнага рашэння была развіта затым на задачу пра аптымальны разгоне, калі малая цяга пераменны па велічыні і можа адхіляцца ад датычнай да траекторыі [14].
У 60-х і пачатку 70-х гадоў ДЭ разам з супрацоўнікамі інтэнсіўна займаўся праблемай ўваходу касмічных апаратаў у атмасферу Зямлі і планет [15]. Былі распрацаваны высокадакладныя эфектыўныя адаптыўныя алгарытмы кіравання, якія рэалізуюцца з дапамогай БЦВМ.
У пачатку 70-гадоў ДЭ перанёс сваю асноўную ўвагу на робататэхніку. Ён арганізаваў у сваім аддзеле сектар, супрацоўнікі якога пад яго вельмі уважлівым кіраўніцтвам вырашалі робататэхнічных задачы. Гэтымі задачамі ДЭ інтэнсіўна займаўся літаральна да апошніх дзён жыцця. Ён і ў 84-гадовым узросце захоўваў вельмі высокія інтэлектуальныя здольнасці, востра адчуваў новыя праблемы, умеў павесьці імі сваіх супрацоўнікаў. У робататэхніцы, як і ў механіцы касмічнага палёту, ён умеў знаходзіць такія пастаноўкі задач, якія мелі простыя канкрэтныя фармулёўкі, але дапускалі шырокія абагульненні ў кантэксце прапанаваных метадаў рашэння [18-23].
ДЭ быў вельмі паспяховым арганізатарам навукі. Ён здолеў нефармальную структуру сваёй навуковай школы падмацаваць фармальнай структурай аддзела. Яго школа і аддзел у ІПМ складаюць адзіны эфектыўна функцыянуе арганізм. Па шыраце тэматыкі даследаванняў, па кваліфікацыі супрацоўнікаў (у 90-х гадах у аддзеле працавала два акадэмікі РАН, адзін член-карэспандэнт і амаль два дзесяткі дактароў навук) і па навуковай аддачы гэты калектыў пераўзыходзіць іншыя інстытуты. Аддзел разрастаўся, яго структура ўскладнялася, але ўсе нюансы навуковай і арганізацыйна-адміністрацыйнай жыцця аддзела, перш за ўсё кадравыя пытанні, былі пад пільным кантролем ДЭ. У загадчыка аддзела заўсёды можна было атрымаць змястоўную і дэталёвую кансультацыю па навуковых і іншых пытаннях.
Іншым прыкладам вельмі паспяховай навукова-арганізацыйнай працы ДЭ можа служыць загадванне ім на працягу 44 гадоў кафедры тэарэтычнай механікі і мехатроніка механіка-матэматычнага факультэта МДУ. ДЭ стаў загадчыкам кафедры ў 1962 г. Прыйшоўшы на кафедру, ён стварыў новы і актуальны ў той час курс лекцый "Дынаміка касмічнага палёту» [16, 17]. Яго слухалі студэнты і аспіранты кафедры, а таксама супрацоўнікі іншых арганізацый. Гэты курс чытаецца і ў нашы дні. Да працы на кафедры ДЭ прыцягнуў вядучых супрацоўнікаў свайго аддзела ў ІПМ, а многія выпускнікі кафедры сталі супрацоўнікамі аддзела або працавалі ў ім над сваімі дыпломнымі працамі або дысертацыямі. Дзякуючы намаганням ДЭ значную долю ў навуковай і педагагічнай працы кафедры набылі работы па стварэнні новых інтэлектуальных робататэхнічных і мехатронных сістэм. Каб падкрэсліць значнасць гэтага новага кірунку навукі, ДЭ ініцыяваў даданне словы «мехатроніка» ў назву кіраванай ім кафедры.
Істотнай заслугай ДЭ ў галіне выхавання навуковай моладзі сталі Фестывалі «Мабільныя робаты», якія пад яго агульным кіраўніцтвам пачалі праводзіцца ў нашай краіне з 1998 г. на базе Інстытута механікі МДУ пры актыўнай падтрымцы кіраўніцтва Маскоўскага Універсітэта. Гэтым фэстам пасля было прысвоена імя прафесара Я.А. Девянина. З падачы ДЭ арганізатарамі фестываляў выступілі Інстытут механікі МДУ, Інстытут прыкладной матэматыкі ім. М.В. Келдыша РАН, Маскоўскі Энергетычны інстытут, МГТУ ім. Н.Э. Баумана. ДЭ з'яўляўся нязменным старшынёй Аргкамітэту і душой фестываляў з пачатку іх правядзення. Ён лічыў гэтыя фэсты новым эфектыўным сродкам далучэння студэнтаў і навуковай моладзі да практычнага авалодання метадамі распрацоўкі і стварэння сучасных мехатронных сістэм, што неабходна для людзей, якія прадугледжваюць працаваць у галіне высокіх тэхналогій.
Навуковыя заслугі ДЭ атрымалі высокую ацэнку ў нашай краіне і за мяжой. У 1951 г. ён атрымаў Прэмію імя С.А. Чаплыгіна АН СССР, ў 1957 г. стаў лаўрэатам Ленінскай прэміі, і яму без абароны дысертацыі была прысуджана ступень доктара фізіка-матэматычных навук. У 1960 г. ДЭ быў абраны ў члены-карэспандэнты АН СССР, у 1961 г. атрымаў званне Героя сацыялістычнай працы. У 1970 г. ён атрымаў Дзяржаўную прэмію СССР, у 1991 г. абраны ў сапраўдныя члены РАН, у 1995 г. стаў заслужаным прафесарам МДУ, у 2000 г абраны замежным чальцом Сербскай акадэміі навук і мастацтваў. У 2001 г. ён быў узнагароджаны Залатым медалём ім. М.В. Келдыша РАН, а Міжнародны астранамічны саюз назваў імем «Охоцимский» малую планету № 8061.
Дзмітрый Яўгенавіч Охоцимский пакінуў значны след у навуцы, назаўжды ўвайшоў у яе гісторыю. Аднак галоўным яго дасягненнем і галоўным помнікам яму з'яўляюцца створаныя ім навуковыя школы.
Спіс літаратуры:
1. Охоцимский Д.Я. Да тэорыі руху ракет // Прыкладная матэматыка і механіка. 1946. Т. 10. №. 2. С. 251-272.
2. Охоцимский Д.Я. Энеев Т.М. Некаторыя варыяцыйнай задачы, звязаныя з запускам штучнага спадарожніка Зямлі // Поспехі фізічных навук. 1957. Т. 63. № 1а. С. 5-32.
3. Келдыш М.В., Камынін С.С., Охоцимский Д.Я. Балістычныя магчымасці складовых ракет // Келдыш М.В. Выбраныя працы. Ракетная тэхніка і касманаўтыка. М .: Навука, 1988. С. 39-140.
4. Келдыш М.В., Ягораў В.А., Камынін С.С., Охоцимский Д.Я., Энеев Т.М. Тэарэтычныя даследаванні дынамікі палёту складовых крылатых ракет далёкага дзеяння // Келдыш М.В. Выбраныя працы. Ракетная тэхніка і касманаўтыка. М .: Навука, 1988. С. 147-196.
5. Келдыш М.В., Охоцимский Д.Я., Уласава З.П., Казакова Р.К. Кропкавы выбух у атмасферы // Келдыш М.В. Выбраныя працы. Механіка. М .: Навука, 1985. С. 536-563.
6. Охоцимский Д.Я., Кандрашова І.Л., Уласава З.П. Разлік кропкавага выбуху з улікам супрацьціску // Працы матэматычнага ін-та ім. В.А. Сцяклова. 1957. Т. 50. М .: І. ць АН СССР. 65 с.
7. Охоцимский Д.Я. Да тэорыі руху цела з паражнінамі, часткова запоўненымі вадкасцю // Прыкладная матэматыка і механіка. 1956. T. 20. № 1. С. 3-20.
8. Охоцимский Д.Я., Сарычаў В.А. Сістэма гравітацыйнай стабілізацыі // сб. «Штучныя спадарожнікі Зямлі». 1963. Вып. 16. С. 5-9.
9. Охоцимский Д.Я., Энеев Т.М., Таратынова Г.П. Вызначэнне часу існавання штучнага спадарожніка Зямлі і даследаванне векавых абурэнняў яго арбіты // Поспехі фізічных навук. 1957. Т. 63. № 1а. С. 33-50.
10. Келдыш М.В., Уласава З.П., Лидов М.Л .., Охоцимский Д.Я., Платонаў А.К. Даследаванне траекторый аблёту Месяца і аналіз умоў фатаграфавання і перадачы інфармацыі // Келдыш М.В. Выбраныя працы. Ракетная тэхніка і касманаўтыка. М .: Навука, 1988. С. 261-309.
11. Лидов М.Л., Охоцимский Д.Я., Цясленка Н.М. Даследаванне аднаго класа траекторый абмежаванай задачы трох тэл // Касмічныя даследавання. 1964. Т. 2. № 6. С..
12. Келдыш М.В., Яршоў В.Г., Охоцимский Д.Я., Энеев Т.М. Тэарэтычныя даследаванні па дынаміцы палёту да Марса і Венеры // Келдыш М.В. Выбраныя працы. Ракетная тэхніка і касманаўтыка. М .: Навука, 1988. С. 243-261.
13. Охоцимский Д.Я. Даследаванне руху ў цэнтральным полі пад дзеяннем пастаяннага датычнага паскарэння // Касмічныя даследавання. 1964. Т. 2. № 6. С.
14. Яфімаў Г.Б., Охоцимский Д.Я. Пра аптымальны разгоне касмічнага апарата ў цэнтральным полі // Касмічныя даследавання. 1965. Т. 3. № 6. С.
15. Охоцимский Д.Я., Голубеў Ю.Ф., Сіхарулідзэ Ю.Г. Алгарытмы кіравання касмічным апаратам пры ўваходзе ў атмасферу. М .: Навука, 1975.
16. Охоцимский Д.Я. Дынаміка касмічных палётаў. М .: І. ць МДУ, 1968.
17. Охоцимский Д.Я., Сіхарулідзэ Ю.Г. Асновы механікі касмічнага палёту. М .: Навука, 1990.
18. Охоцимский Д.Я., Платонаў А.К., Баравіно Г.К., Карпаў І.І., Кугушев Е.І., Паўлоўскі У.Я., Ярашэўскі В.С. Кіраванне інтэгральным локомоционным робатам. - Весткі РАН СССР, Тэхнічная кібернетыка, 1974, № 6.
19. Охоцимский Д.Я., Голубеў Ю.Ф. Механіка і кіраванне рухам аўтаматычнага крочыў апарата. М., Навука, 1984. 310 с.
20. Охоцимский Д.Я., Платонаў А.К., Смальянах Ю.П., Гримайло С.І., Камынін С.С., Кугушев Е.І. Даследаванне шматаперацыйнай зборкі з дапамогай эксперыментальнай робататэхнічных сістэмы. У зб. Рабатызацыі зборачных працэсаў. - М .: Навука, 1985.
21. Белавусаў І.Р., Багуслаўскі А.А., Емяльянаў С.Н., Охоцимский Д.Я., Платонаў А.К., Сазонаў В.У., Сакалоў С.М. Узаемадзеянне робата-маніпулятара з рухомымі аб'ектамі. Весткі РАН. Механіка цвёрдага цела, 2001, N 1, 194-204.
22. Okhotsimsky DE, Pavlovsky VE, Plakhov AG, Touganov AN Towards the CLAWAR robots soccer playing - simulation of robotic soccer. Proc. of 4-th Int. Conf. on Climbing and Walking Robots CLAWAR'2001. Karlsruhe, Germany, 24-26 September 2001 года, pp.451-456.
23. Белавусаў І.Р., Охоцимский Д.Я., Платонаў А.К., Сазонаў В.У., Дыстанцыйнае навучанне механіцы і робататэхніцы праз сетку Інтэрнэт, "Кампутарныя інструменты ў адукацыі", С.-Пецярбург, N 2, 2003 г., с. 34-42.
